Wanneer de winden van koers veranderen, bouwt de een muren, terwijl de ander windmolens bouwt.
Chinese spreekwoord.
Misschien heeft u tijdens het lezen van dit boek wel eens een ongemakkelijk gevoel gehad, terwijl u zich een wereld voorstelde waarin iedereen elkaar in de gaten houdt. Houden we zelf van deze wereld? Niet echt. Niemand wil dat iedereen om ons heen ons 24/7 kan observeren. Maar aan de andere kant zijn de meeste mensen op deze planeet, zonder er echt bij stil te staan, bereid om niet alleen hun privacy, maar ook hun vrijheid op te geven in ruil voor een korting van 5% en de beloftes van enkele duistere figuren met politieke glimlachen om veiligheid en stabiliteit te waarborgen. En daar moeten we rekening mee houden. De vraag is: komt er een “Grote Broer” of niet? Ja. Zullen er morgen mensen zijn die alles over u kunnen te weten komen? Ja. Is het in zo’n situatie gepast om ervoor te zorgen dat u ook alles over hen weet? Ja, dat is gepast.
Wij geloven dat het niet alleen onmogelijk is om de vervaging van privacy te bestrijden, maar ook niet nodig. Wat nodig is, is om de ontwikkeling van gebeurtenissen in een eerlijkere en humanere richting te sturen. Wat is het verschil tussen de conciërge van het condominium, Klavdia Ivanovna, en de portier van de studentenflat, Serpentina Adolfovna? Ze vervullen immers dezelfde functies. Maar de eerste wordt met welwillendheid behandeld, terwijl de tweede als een vijand wordt gezien. We betalen de eerste zelfs voor haar werk. En we proberen de tweede te bedriegen. Als we bijvoorbeeld een dashcam in de lift plaatsen, wie zal er dan als eerste tegen zijn? Uiteraard degenen die op de knoppen drukken en rommel maken in de liften. Het blijkt dat de vraag ligt in het begrip van de leden van de samenleving van hun verantwoordelijkheid en betrokkenheid bij het gemeenschappelijk bezit. Als je zelf de conciërge betaalt, dan controleer je de situatie. Zij is jouw conciërge. En in het gebouw is de lift jouw lift. Dit soort denken is in derdewereldlanden nog ver weg, en dit soort denken is vanzelfsprekend aanwezig in ontwikkelde landen. Hoe hoger het niveau van ontwikkeling van de samenleving, hoe meer conciërges en hoe minder portiers. Verantwoordelijkheid en betrokkenheid, en niet vervreemding.
Voor ons is totale controle op dit moment onaanvaardbaar, alleen omdat we nog steeds bang zijn voor “majoor KGB Ivanov”, die ons groeten stuurt uit het Orwelliaanse 1984. Maar in de wereld van het reconisme zal er geen “systeem” zijn. Er zullen geen “majoors Ivanov” zijn.
Deanonimisering van de samenleving zal geleidelijk en vrijwillig plaatsvinden. Kijk naar de “pilaar van anonimiteit” – het internet. Waar is momenteel de grootste beweging? Op sociale netwerken. Daar waar anonimiteit al niet meer op zijn plaats is. Daar waar mensen vrijwillig zeer intieme dingen met elkaar delen, tot aan het voortdurend volgen van hun huidige locatie. En niets. Iedereen vindt het leuk.
Een transparante wereld zal een goede plek zijn om te leven, als veel taboes en vooroordelen van morele en religieuze aard verdwijnen. Dit houdt onder andere in dat als iemands woorden of daden iemand anders beledigen of verontwaardigen, dit het probleem is van de beledigde persoon zelf (natuurlijk, behalve in gevallen waar de schade een duidelijke, meetbare aard heeft — zoals een klap in het gezicht, gebroken ramen of een aangestoken deur). Als we rellen organiseren als reactie op een cartoon in de krant en prideparades verstoren, dan is het nog te vroeg voor ons om transparant te worden. In een transparante samenleving is er slechts één soort intolerantie toegestaan — intolerantie jegens geweld.
In een transparante wereld moet men definitief afstand doen van de primitieve, magische kijk op woorden — het verbod op publieke discussie over bepaalde onderwerpen of het uitspreken van bepaalde woorden is volledig zinloos. Een olifant die woedend met zijn voeten stampt en eist dat Moyska wordt beboet voor belediging, ziet er belachelijk uit. Als je gelijk hebt, benadrukt het agressieve geblaf alleen maar je gelijk, en als dat niet zo is, zijn er geen redenen om anderen te verbieden je de onaangename waarheid in je gezicht te zeggen. Geen enkele belediging, geen enkele agressieve leus kan schade toebrengen, als men zich strikt houdt aan twee fundamentele regels — een tegengestelde positie kan net zo vrij worden verdedigd en men mag absoluut niet overgaan tot gewelddadige acties. Alle bloedige opstanden, plunderingen, revoluties en moorden hebben alleen plaatsgevonden wanneer de eerste, en vervolgens de tweede regel werd geschonden.
In het boek hebben we veel aspecten van de veronderstelde rekonistische toekomst beschreven. Maar we hebben geen concreet actieplan gepresenteerd voor de opbouw van rekonisme. Het punt is dat we het helemaal niet mogelijk achten om rekonisme op een kunstmatige manier op te bouwen. Er zal geen “Grote Rekonistische Revolutie” zijn. Als je opzettelijk naar rekonisme streeft, kun je onder het mom van rekonisme absolute informisme opbouwen, net zoals ooit onder het mom van socialisme absolute kapitalisme werd opgebouwd – een megamonopolie, één voor het hele land. Zoals de meeste kapitalistische landen niet tot absoluut kapitalisme zijn gekomen en sociale principes hebben ontwikkeld – vakbonden, gratis onderwijs, sociale geneeskunde, pensioenen op evolutionaire wijze, zo zullen ook vandaag de meest waarschijnlijke scenario’s voor systeemverandering stil, langzaam en onopgemerkt zijn.
De drang naar transparantie in de samenleving is al merkbaar. Verschillende soorten anti-corruptiewetten vereisen transparantie in de financiën van ambtenaren en hun gezinnen. Producenten drukken de samenstelling van hun producten op etiketten. Ouders geven hun kinderen ‘volg’ telefoons. Het ondernemingsrecht wordt jaar na jaar steeds veeleisender op het gebied van transparantie. In sommige landen, zoals Singapore, worden alle bedrijfsregistraties online bijgehouden. In Brazilië worden alle begrotingsuitgaven van elke administratieve eenheid op internet gepubliceerd. En dat in real-time. In de wereld verschijnen er elke dag projecten die op de een of andere manier verband houden met rekonomie.
De eisen voor transparantie zullen steeds strenger worden, aangezien onethische en criminele activiteiten altijd in de schaduw zullen blijven. Hierdoor zal met de toenemende openheid de “concentratie” van slechte zaken in de nog gesloten informatie ook toenemen, en zullen de eisen voor openbaarmaking stijgen. Vroeg of laat zal er in de samenleving een stereotype ontstaan: “gesloten betekent crimineel”. Dit zal een keerpunt zijn in het maatschappelijk bewustzijn.
De relaties in de puur informatieve sfeer worden steeds transparanter. Er zijn geen fysieke obstakels voor mensen om vrijelijk software, video’s en muziek met elkaar te delen. Daarom ontstaan er vrije licenties en bedrijfsstrategieën die van tevoren zijn ontworpen voor ongehinderd kopiëren, in plaats van voor verboden. De meeste vooruitziende contentproducenten hebben zich al gedeeltelijk of volledig heroriënteerd op het genereren van winst met behulp van de wortel — online applicaties, abonnementen, lage prijzen, in plaats van de stok in de vorm van bedreigingen en showprocessen tegen “piraten”.
De technologische complexiteit en de informatieve verzadiging van het eindproduct nemen voortdurend toe. Het uiterlijk is al lang geen indicator meer voor kwaliteit, en om te begrijpen wat het verschil is tussen “goedkope Chinese” en “duurdere Duitse” producten is een onafhankelijke reputatiebeoordeling nodig.
Openheid is des te belangrijker op een markt die steeds meer ‘gewiki-fied’ wordt, een markt waar zelfs kleine bedrijven potentieel auto’s in kleine series kunnen produceren, met behulp van ontwerp, CNC-machines en industriële robots. Een groot aantal nieuwe producenten kan het vertrouwen van consumenten winnen door zich open te stellen en te laten zien waarom het de moeite waard is om juist bij hen te kopen. Transparantie wordt een onderdeel van de toegevoegde waarde van het product.
Marketeers, gedwongen om te voldoen aan de eisen van consumenten voor transparantie, begrijpen dat vage vermeldingen over de samenstelling van een product met “aroma dat identiek is aan natuurlijk” niet langer voldoende zijn. Ze zijn gedwongen om geen “bedrijfsgeheimen” te bewaren, maar juist open te zijn. Dit gebeurt momenteel in de vorm van het organiseren van rondleidingen voor bloggers. Vroeg of laat zullen webcams in de productie de norm worden, een onderdeel van de PR-strategie van elk serieus bedrijf.
Politici zullen ook moeten nadenken over hun transparantie. Het ontbreken van skeletons in de kast, en niet het hebben van connecties of het vermogen om intriges te weven en te liegen zonder te blozen, zal de belangrijkste component van politiek kapitaal worden. Tegelijkertijd zal de behoefte aan politici als beheerders van publieke middelen geleidelijk afnemen. Mensen zullen in staat zijn om zelf beslissingen te nemen en deze zelf uit te voeren, zoals nu al gebeurt in gemeenschappen op het niveau van appartementencomplexen of tuinverenigingen. Politici zullen niets meer hebben om te “slijpen” en “in te dikken”, en de strijd om een zetel zal irrelevant worden.
De katalysator voor de overgang naar rekonomie kan ook de toenemende asymmetrie in de toegang tot informatie zijn. Overheids- en bedrijfsbewakingssystemen zullen steeds vaker onvrede uitlokken, informatie zal steeds vaker ongecontroleerd uitlekken— Robin Hoods zullen altijd te vinden zijn. Uiteindelijk zullen degenen aan de macht komen die niet bang zijn om alles openbaar te maken.
Uiteindelijk zullen mensen niet alleen transparantie van anderen eisen, maar ook zelf informatie over zichzelf onthullen voor bescherming en veiligheid. Dashcams zullen helpen om jezelf te beschermen tegen valse beschuldigingen, ervoor te zorgen dat criminelen niet aan hun straf ontsnappen en om een alibi te bieden.
Op een gegeven moment zal de concentratie van observatie- en registratiemiddelen zo hoog zijn dat, aan de ene kant, mensen er gewoon niet meer op zullen letten, en aan de andere kant, iemand die observatie probeert te vermijden en zijn persoonlijke geschiedenis verbergt, in het beste geval als een excentrieke gek zal worden gezien. In het slechtste geval als een verdachte en onbetrouwbare persoon. Er zal een snelle kristallisatie plaatsvinden in een over het algemeen ondoorzichtig en gefragmenteerd informatie-ecosysteem, bestaande uit talloze afzonderlijke gemeenschappen, organisaties, clubs en gemeenschappen, die intern transparant zijn, maar extern niet, naar een enkele transparante ruimte. Er zal iets als een faseovergang plaatsvinden. Natuurlijk zullen sommige hechte groepen, subculturen en gebieden vasthouden aan het idee van privacy, maar zij zullen al niet meer de meerderheid vormen en niet in staat zijn om een significante rol in de samenleving te spelen. Net zoals er nu hier en daar nog stammen zijn die leven volgens een primitief gemeenschapsmodel of religieuze nederzettingen die elektriciteit, telefoons en auto’s afwijzen.
Hoewel we het als een onproductieve en zelfs onnodige bezigheid beschouwen om “reconisme” op te bouwen, is het heel goed mogelijk om het een beetje te helpen groeien. En tegelijkertijd onszelf te helpen om ons van tevoren aan te passen aan veranderingen. Als er redenen zijn om aan te nemen dat alles om ons heen binnenkort onder water zal staan, is het verstandig om te leren zwemmen. In dit specifieke geval betekent dit het opbouwen van betrouwbare horizontale relaties met andere mensen, zo min mogelijk afhankelijk zijn van geheimen en mysteriën, en gewoon menselijk gedrag vertonen in alle situaties, zelfs zonder getuigen. Het is interessant dat om te slagen in een gesloten hiërarchische samenleving, je precies het tegenovergestelde moet doen: verticale relaties zijn waardevoller dan horizontale, het is beter om je mond te houden, en je moet je alleen in het openbaar netjes gedragen.
Vroeger was het goedkoper en voordeliger om verschillende sociale maskers te hebben, apart voor intern en publiek gebruik, dan om oprecht te zijn. En vandaag de dag zijn we dicht bij het punt gekomen waarop hypocrisie voor bijna niemand meer betaalbaar zal zijn. Als het vroeger nodig was om “succesvol te zijn” tegen elke prijs meer slaven, meer land, meer geld, meer informatie te verwerven, terwijl je je slechts schuilhield achter de masker van de rechtvaardige, dan zal je binnenkort net zo mercantilistisch, slim en cynisch de samenleving moeten dienen, eerlijk en fatsoenlijk moeten zijn en goed moeten doen om meer vertrouwen en reputatie te verwerven. Het masker zal samensmelten met het gezicht en zal niet langer gewoon een masker zijn. Dit keer kunnen de “verfijnde schurken”, die beter aanvoelen waar de wind waait, helemaal geen schurken blijken te zijn.