Over de categorische aard van het denken

“De biologie van menselijk gedrag”, Robert Sapolsky

Denken buiten categorieën

In plaats van absolute kenmerken van iets te memoriseren, is het handiger om alles in categorieën te verdelen en daarmee te denken. Redeneren in categorieën stelt ons in staat om dingen beter te onthouden en te evalueren in verschillende situaties. Een nadeel van deze benadering is dat als je te veel aandacht besteedt aan de kaders, je het grotere geheel niet ziet. Alles wat iemand die op deze manier denkt waarneemt, zijn de categorieën. Als je te veel gefocust bent op de categorieën, kun je het verschil tussen objecten binnen één categorie over het hoofd zien en het verschil tussen objecten in twee verschillende categorieën overschatten.

Voorbeelden.

In sommige gebieden, waar categorieën helemaal niet gebruikelijk zijn, creëren we ze.

• Kleuren.Het kleurenspectrum van rood tot paars verdelen we in categorieën – afzonderlijke kleuren. We splitsen het spectrum op handige plaatsen en noemen bepaalde intervallen van dit spectrum kleuren. Zo is het voor ons gemakkelijker om informatie op te slaan. Maar mensen uit een andere taalgroep kunnen het kleurenspectrum anders indelen. Eenzelfde kleur kan voor een vertegenwoordiger van de ene cultuur door een vertegenwoordiger van een andere cultuur als twee verschillende kleuren worden waargenomen.
• Geluiden.Verschillende culturen verdelen het geluidspectrum in verschillende intervallen en noemen deze geluiden. Ongeveer dezelfde geluiden voor één taal kunnen verschillend zijn voor een andere taal. Bijvoorbeeld, Finnen merken het verschil tussen de geluiden “v” en “p” niet op.
• Cijfers.Tussen de getallenreeks “4, 14, 23, 34” is er een verband, wat zal het volgende getal zijn? Het juiste antwoord is “42”. Waarom? Probeer niet een wiskundige regelmaat te vinden. Dit zijn gewoon de nummers van metrostations in New York. Iemand die deze metro niet kent, zou waarschijnlijk niet dezelfde categorie voor deze nummers creëren. Een begrijpelijke categorie voor de inwoners van één stad kan problemen in het begrip veroorzaken bij de inwoners van andere steden.

Destructieve fouten van categorisch denken

BehaviorismeJohn Watson, de grondlegger van het behaviorisme, geloofde dat door de omgeving van een persoon volledig te controleren, je hem in iedereen kon veranderen: een arts, een jurist, een bedelaar, een dief. Volgelingen van het behaviorisme beweerden dat door beloningen, straffen, positieve en negatieve versterkingen te controleren, je iedereen kon omvormen tot wat je maar wilde. Dit is een voorbeeld van een persoon die gevangen zit in de grenzen van zijn categorie. Tegenwoordig is bekend dat als je nog maar één extra factor toevoegt (bijvoorbeeld eiwitgebrek tijdens de prenatale periode), de principes van het behaviorisme falen. Het is niet mogelijk om volledige controle over de omgeving te krijgen en iemand in iedereen te veranderen.

Frontale lobotomieEgash Moniz was een Portugese neuroloog en de auteur van de frontale lobotomie. Hij stelde lobotomie voor als een manier om psychische aandoeningen te behandelen. Toen hebben de hersenen van tienduizenden en honderdduizenden mensen geleden door een persoon die pathologisch vastzat in zijn categorisch denken.

Raciale selectieKonrad Lorenz was een wetenschapper die zijn eigen bijzondere opvattingen had over rassen, etnische groepen en genetica. Ondanks zijn aanzienlijke bijdrage aan de wetenschap, propageerde hij fel het naziregime. Hij pleitte voor raciale selectie.

Beginnen met denken in categorieën betekent schade toebrengen aan de wereld van de wetenschap. Het is belangrijk om te proberen de fouten van dit soort denken niet te herhalen.