Iedereen van ons is ongetwijfeld meerdere keren in e-mailnieuwsbrieven oproepen tegengekomen om trainingen over “persoonlijke groei” of “hoe succesvol te worden” bij te wonen.
Veel mensen maken zich zorgen over of ze de juiste doelen in het leven hebben, hoe ze succes kunnen behalen, en hoe ze rijk en beroemd kunnen worden. Hier zijn enkele titels van trainingen: “Op zoek naar de waarheid. De weg naar jezelf”, “Ontdek je talenten. Realiseer je dromen”, “Persoonlijke coaching”, “Heer van je lot”, “Hoe geld in je leven te trekken”. Ondertussen hebben alle succesvolle mensen één gemeenschappelijk kenmerk: niemand van hen heeft dergelijke trainingen gevolgd. Ook hebben al deze trainingen één gemeenschappelijk kenmerk: ze vertellen wat je moet doen, maar niet hoe je het precies moet doen. Elke “strategische” therapie in de stijl van “Jullie, muisjes, moeten egels worden”, is in feite alleen effectief voor de trainers zelf, maar niet voor de deelnemers. Hoe goed de trainingen ook zijn en over welke goede dingen er ook gesproken wordt, het effect ervan is tijdelijk. Iemand het leven leren is veel moeilijker dan een taal. We leren een taal jarenlang, terwijl men ons probeert het leven te leren in de tijd van één seminar. En zelfs als we een taal leren, vergeten we deze na verloop van tijd toch weer.
Nu over de doelen in het leven. Om te begrijpen welke doelen in het leven juist en waardig zijn om na te streven, moet je eerst begrijpen wat leven eigenlijk is. Waarom zijn bomen levend en stenen niet? Waarom beschouwen we onszelf als levend en beschouwen we een komeet in de ruimte niet als levend? Ik hou van deze definitie: leven is een materieel systeem dat de synthese van soortgelijke materiële systemen uitvoert. Of, hier is een… Wikipedia “Het leven is een proces van voortplanting en evolutie, dat plaatsvindt dankzij het vermogen om verworven kenmerken te onthouden” – dit past ook goed in ons verhaal. Het belangrijkste dat we moeten begrijpen, is dat elk levend organisme in het proces van zijn bestaan uit de omringende middelen een ander soortgelijk organisme creëert en het een actieprogramma doorgeeft, volgens welke het zelf heeft bestaan, dat wil zeggen, een programma voor het creëren van nog een levend organisme en het doorgeven van dit programma. De priester had een hond… Het leven op aarde is heel lang geleden ontstaan en in anderhalf miljard jaar hebben alle organismen die om de een of andere reden geen voortplantingsprogramma hadden, het simpelweg niet overleefd tot nu toe. Ook worden voortdurend die levende organismen die inefficiënt voortplanten, door de natuurlijke selectie gefilterd. Waarin wordt de efficiëntie van het ene organisme vergeleken met het andere gemeten? In het aantal individuen in de volgende generatie en alleen dat.
Laten we nu eens wat aandachtiger kijken naar de “klassieke” levensdoelen die mensen zichzelf stellen. Bijvoorbeeld, het doel om geld te verdienen, een eiland te kopen en daar te wonen, zodat niemand je stoort, jij niemand stoort en je niet over de volgende dag hoeft na te denken. Eigenlijk kun je hetzelfde doel ook veel eenvoudiger bereiken — door te sterven. Dromen van dit soort zijn in feite dromen over de dood. Laat me dat uitleggen. Wij zijn levende biologische systemen en de dood is ons vreemd. De geest, die vroeg of laat beseft dat alles in deze wereld vergankelijk is en het leven geen betekenis heeft, zoekt een uitweg uit het leven, maar een oudere “volgingssysteem” “rationaliseert” dit vertrek en presenteert beelden van een onbewoond eiland, een eigen jacht, een huisje van een boswachter in de wildernis, of een jeep van een ontdekkingsreiziger in een verre woestijn. Zoals nu duidelijk is, zal een persoon die zijn dergelijke droom heeft gerealiseerd, al na drie dagen moe zijn van die droom en waarschijnlijk niet gelukkig zijn met zijn “paradijs op aarde”. Mensen die constant dromen van zo’n mooie en verre doelstelling, dromen in feite ook van de dood en zijn uiteraard niet gelukkig met hun ambities. Alle typische uitingen van het leven, dat wil zeggen de constante dagelijkse strijd met de omgeving, beschouwen ze niet als een teken dat ze leven, maar als een teken dat hen iets dwarszit.
Nog een typisch levensdoel is geld, rijkdom. Ik heb weinig rijke gelukkige mensen gezien en veel arme en gelukkige. Maar als we de allereerste stelling over de doelen van elk levend systeem lezen, begrijpen we dat rijkdom geen doel is, maar slechts een middel om dat doel te bereiken. Als iemand niet weet wat hij moet doen als hij rijk is geworden, begint hij een zeer ernstige interne crisis. Een mooi voorbeeld van zo’n crisis en zoektocht is het gedrag van Ostap Bender nadat hij zijn miljoen van Koreiko had ontvangen. Koreiko zelf leek trouwens ook niet gelukkig, met of zonder zijn miljoen. Ook roem en erkenning zijn middelen, geen doelen. Uiteraard zijn de kansen om je genen effectief door te geven aan de volgende generatie veel groter voor de rijke en/of beroemde, en door te streven naar rijkdom of roem vergroten we de kansen op deze overdracht. Maar als we uiteindelijk evenveel kleinkinderen hebben als iemand die minder rijk en beroemd is, wat was dan het nut van al deze ambities? Mensen worden gekweld door twijfels, onzekerheid, depressies. Ze zoeken een uitweg in drugs, alcohol, losbandigheid. Ze reizen naar verre landen op zoek naar antwoorden op de voor de hand liggende vragen “wat nu” of “waarom dit alles”.
Denkend aan wat je op korte termijn wilt bereiken en het kiezen van langetermijndoelen, moet je altijd nadenken over of het bereiken van een bepaald doel je belangrijkste levensdoelen als biologische systemen versterkt. Ieder van ons heeft verschillende mogelijkheden. Je kunt niet minder gelukkig zijn omdat je armer bent dan iemand anders of omdat je minder opties hebt. Een kikker is niet minder ongelukkig in vergelijking met een hond. Maar je kunt wel gelukkiger zijn door maximaal gebruik te maken van de mogelijkheden die je hebt.
De evolutie gaat door en de natuur is veel wijzer dan wij. In onze jacht naar materieel welzijn vergeten we dat de gewoonte om naar materieel welzijn te streven, in de eerste plaats invloed heeft op het aantal nakomelingen dat we hebben. Door te kiezen voor één kind plus een auto, in plaats van twee kinderen, activeren we het mechanisme van natuurlijke selectie, waardoor uiteindelijk degenen die voor meer kinderen kiezen, maar minder voor zichzelf, op deze planeet zullen blijven. Wat gebeurt er in Europa? Een overvloed aan migranten met een cultuur die “vreemd” is voor de Europeanen? Is de Europese cultuur zo goed, als ze simpelweg de basistest voor overleving niet doorstaat? Zijn “Europese” waarden echt zo waardevol? Wat ons niet bevalt, zoals de jacht op het “gouden kalf”, de overvloed aan televisie, de propaganda van kunstmatige waarden, de gevolgen van online games met elfen van niveau 80, en de opkomst van destructief, “pathologisch” feminisme (dat niets meer te maken heeft met het idee van gendergelijkheid), bevalt de natuur ook niet. Zij handelt langzamer, maar veel betrouwbaarder en genadelozer.
Het kan lijken alsof deze tekst ultra-conservatieve propaganda is en een oproep om terug te keren naar “traditionele waarden” zoals “ Kinder, Küche, Kirche «Natuurlijk — nee. De mens is redelijk en in staat om zelf te beslissen of het nodig is om voortplanting als levensdoel te stellen. De mens is ook een typisch dier met een K-strategie van voortplanting, waarbij de soort de snelheid van voortplanting reguleert op basis van de beschikbare middelen en de ervaren bevolkingsdichtheid. Deze regulering komt tot uiting in het feit dat een deel van de soort afziet van voortplanting. Een deel wordt homoseksueel. Een deel vindt andere manieren om de seksuele drang te compenseren. De doelen in het leven kiezen we in ieder geval zelf. En we moeten gewoon ervoor zorgen dat dit onze eigen doelen zijn. Dat we niet worden geleid door jaloezie, vergelijking met de buurman, of de mening van die buurman. We moeten ervoor zorgen dat we overvloed of materiële zaken beschouwen als een middel, en niet als een doel.»
Als we nadenken over hoe we onze ware doelen kunnen nastreven, dan is er, ongeacht wat er op al die leuke trainingen wordt gezegd, geen standaardaanpak. Sommigen zeggen dat je je doelen moet zien en de obstakels niet. Anderen stellen voor om tussenliggende doelen te stellen, terwijl weer anderen bewezen methoden aanbevelen. Laten we het bereiken van ons doel vergelijken met het beklimmen van een bergtop. Als we de kortste weg nemen, gaan we over de kam van de berg. De weg is moeilijk, er is geen toegang tot water, er is in principe geen pad en het risico om te vallen is groot. Als we de kom van de berg volgen, waar water en schaduw zijn en waar het gemakkelijker is om te lopen, kunnen we worden getroffen door een steenlawine, tegen een “muur” aanlopen of helemaal van het pad raken, omdat we de top van de berg niet zien. Als we constant omhoog gaan, zullen we vroeg of laat last krijgen van zuurstofgebrek en “hoogteziekte” ontwikkelen. Hoe klim je een berg? Je klimt in een traverse, waarbij je een route kiest die praktisch loodrecht op de richting naar de top ligt, je klimt naar de toppen en daalt af in de valleien, voordat je gaat slapen klim je iets hoger en daal je dan weer af naar de camping om je lichaam aan de hoogte te laten wennen. Je berekent je krachten tussen de pauzes, zodat het hoogteverschil dat je hebt afgelegd overeenkomt met zowel het klimplan als de fysieke mogelijkheden van de persoon. De weg naar de top is niet voor de hand liggend en vaak is de bewegingsrichting gericht weg van de top. Er is geen universele training voor “het beklimmen van elke top”. Zelfs voor elke specifieke top is er een keuze tussen de kortste, de mooiste, de moeilijkste en de gemakkelijkste routes. Zo is het ook in ons leven. Er zijn geen universele recepten en de wegen naar het bereiken van doelen hangen af van onze smaken en mogelijkheden. In bergachtige omstandigheden spaart een persoon zijn krachten voor elke volgende stap en de enige vraag die de klimmer zichzelf stelt is: “Verwijdert de volgende stap me van het doel?” Als dat niet het geval is, dan wordt de stap gezet.