Fascisme is een idee dat prachtig aansluit bij een eenvoudig verstand. Als je niet zoals iedereen bent, ben je de vijand. Wij zijn één en wij zijn gelijk. Iedereen moet voldoen aan de norm. Iedereen spreekt dezelfde taal. Voor iedereen is er één leider en gemeenschappelijke doelen. Marsen, marcherende liederen, enthousiasme. Samen zijn we sterk! Fascio – “verbond, bundel, groep, vereniging”. Zo voordelig en handig. Zo dicteren de instincten. Maar instincten zijn geen rede.
Zoals elke andere eenvoudige en aangename gedachte voor de geest, is dit idee verkeerd. Het doodt het humanisme. Het verandert mensen in robots. Het laat degenen die anders zijn dan de meerderheid weerloos achter. Na de uitbarsting van het fascisme probeert de beschaving nieuwe waarden te behouden. Het probeert, althans in woorden, degenen die in de minderheid zijn te beschermen, het ongewone te ondersteunen, oplossingen te zoeken in zaken die ver afstaan van “de basiswaarheden” en “iedereen doet het zo”. Uitdrukkingen als “massacultuur”, “massaconsumptie”, “de mening van de massa” krijgen een negatieve bijklank. Zo lijkt het.
Tegelijkertijd betreden we nu een nieuw tijdperk, waarin “onconventionaliteit” niet wordt vernietigd in gaskamers, maar gewoon niet wordt opgemerkt. Je kunt duizend keer praten over de ondersteuning van het onconventionele, maar je kunt het niet ondersteunen als je het niet kunt zien.
Het succes van een bedrijf hangt, zoals altijd, af van het optimaliseren van kosten en het maximaliseren van opbrengsten. Een product dat 80% van de bevolking tevredenstelt en geen ongewone oplossingen vereist, is succesvol. Programma’s die bedrijfsprocessen uitvoeren en bedrijfsprocessen die zo zijn ontworpen dat ze gemakkelijk te automatiseren zijn, creëren een nieuwe realiteit waarin een persoon met een ongebruikelijke vraag gewoon onzichtbaar is. Hij bestaat niet. Hij wordt genegeerd. Hij zal geen antwoord krijgen op zijn vragen. Contact met de klantenservice zal geen resultaat opleveren, omdat deze dienst ook werkt volgens vooraf geschreven scenario’s. Dat is het. “Hallo, duisternis, mijn oude vriend.”
Deze duisternis vult de wereld met een snelheid die geen ruimte meer laat om te reageren. Bedrijven, overheden, diensten – alles waarmee een mens elke dag te maken heeft, wordt steeds meer afgestemd op de “standaard mens”. De niet-standaard mens zal gewoon uitsterven of stoppen met het “verlangen naar het vreemde”. Wat de mens onderscheidt van een robot zal verdwijnen – het vermogen tot improvisatie – de enige manier om te reageren op nieuwe uitdagingen en onbekende situaties. Elk proces of programma werkt per definitie met al bekende situaties. Onder zulke omstandigheden kan elk “nieuwtje” een ramp worden. We herinneren ons allemaal de “computerproblemen van 2000”. Haha, zeiden we. Maar nu gaat de mensheid er recht op af om in de steentijd terug te keren door een andere kleinigheid die gewoon niet was en niet kon worden voorzien, door iets dat zelfs geen Zwarte Zwaan is, maar een zwart kuiken.
En om nog meer duisternis aan dit beeld toe te voegen, kunnen we denken aan mensen die de neiging hebben om het gedrag van degenen met wie ze omgaan te kopiëren. Het is voordelig en gemakkelijk. Zo dicteren instincten. En na veel contact met robots beginnen mensen de omringende “afwijkingen” zelf als een vervelende hinder te beschouwen, waarmee je gewoon kunt omgaan door ze te negeren. Als je mensen vragen begint te stellen, raken ze in de war, ze weten niet wat ze moeten antwoorden, ze begrijpen helemaal niet hoe ze precies moeten reageren. Ze zijn er niet in opgeleid. De laatste vragen waarop ze koste wat het kost moesten antwoorden, waren vragen uit schooltesten. Ja, standaard, “machinale” vragen, waar je niet over na hoeft te denken. Juiste en vaak onjuiste antwoorden moet je gewoon weten. Want digitaal fascisme is niet gisteren begonnen. Het begon op het moment dat het goed leek om een examen door een test te vervangen en communicatie door een vragenlijst. En hoe is dit beter dan een cirkel om de schedel te meten?